Fiskeplassar og fiskemeder utanfor Værlandet.

Frå alders tid har fiskemèder vore rettesnora som viste adressa til fiskeplassane ute på fiskegrunnane. Hos fiskaren var desse gøymt i hukommelsen og overlevert frå far til son gjennom generasjonane.
Fiskaren kjenner geografien på havbotnen der ute, med sine knausar, fjellhyller, djupe dalar og bratte stup. På adskillege famners djup fant dei knausane der fisken heldt til og dei kunne vente store fangstar. Då tok dei mèd på plassen der dei låg. Det vil seie, dei merka seg fjelltoppane og knausane i   land med dei konstellasjonane desse hadde til   kvarandre. Ei slik fiskemèd gjorde det lett å finne fiskeplassen igjen. Fleire og nye fiskeplassar vart funne ettersom tida gjekk, kvar med sitt fiskemèd i land. Og fiskeplassen fekk gjerne namn etter den som hadde funne den.
Eg vil nemne nokre slike fiskeplassar som har fått namn etter nokre fargerike personar her på Værlandet, den eldste av dei var fødd i 1810. Ein fiskeplass har fått namn etter ei tragisk ulukke i Bulandet. Fiskeplassane er Austre og Vestre Jyttaberget, Gullikberget, Resanakken, Sula og Øynaberget.

Austre og Vestre Jyttaberget

Dette er to gode fiskeplassar nord om Bulandet som ber namnet sitt etter Jytten, som eigentleg heitte Knut Nilsen. Han kom frå Lærdal til Værlandet i 1840-åra. Han vart gift med værlandsjenta Anna Berte Kåresdotter og dei busette seg som husmenn på nordre Vikajorda.Huset deira stod nede ved Madsihågen, over ein bergsprekk, eller jytt. Og ettersom det frå før var to Knut'ar i Vika, så måtte det bli eit tilnamn på den eine. Jytten dreiv fiske og hadde naust og båt nord i hamna. Desse bar sjølsagt namn etter eigaren sin, Jyttanaustet, som står der den dag i dag, og Jyttabåten. Jytten hadde tre søner, Sivert, Ludvik og Peder Johan, og etter som desse voks til vart dei med far sin på sjøen.
Fiskemèdet til Austre Jyttaberget: Når vestre Hellelia ligg på vestre Tindesteinen mellom to tuer, og Losnakollen ligg midt på store Sveneshammren, då kan du legge 400 famner kveiteliner rett i vest og kjem då over Austre Jyttaberget.
Fiskemèdet til Vestre Jyttaberget: Legg Losnakollen i nordre kanten på søre minste Sveneshammren og vestre Hellelia i austre delen av vestre Buesteinen eller austanfor skaret. Då kan du legge 600 famner kveiteliner rett på Losnakollen, og kjem då over Vestre Jyttaberget.

​

Gullikberget

Dette er ein god fiskeplass nordvest om Håsteinen som har namnet sitt etter valdresguten som kom til Værlandet i 1847 som tenestegut hos Elias i Sørgarden.
Gullik Nilsen heitte han og var frå Vang i Valdres. 25 år gammal kom han hit saman med kona si, Rakel, som då var 24 år. Dei var nygifte og venta sitt første barn. Dei første åra vart dei buande sør i Austneset, langt frå allfarveg, i ei lun lita vik i inste Skoravågen som etter dei har fått namnet Gullikstøa. Korleis dei fekk seg noko husvære der, er vanskeleg å forstå, men vi ser ikkje bort frå at det nettopp der kunne ha stått ei lita laksehytte, fordi det utanfor der skal vere ein bra laksefiskeplass, men noko sikkert om dette veit vi ikkje. Gulliken dreiv i alle fall som fiskar, og hadde ein lun liten hamn der i den vesle støa si, og dei hadde sikkert nokre gode år der saman desse to. Gulliken var som nemnd også dreng i Sørgaren, og gjekk vel til fots gjennom utmarka til og frå, eller kanskje helst rodde han rundt Austneset. Men etter nokre år flytte dei til Sørgarden der dei fekk bygd seg hus ute mot Gåsevatnet. Restar etter denne hustufta er synlege den dag i dag. I 1866 utvandra denne familien til USA. Dei hadde då fire born, den eldste var 19 år.
Valdresguten hadde den tid han var her funne seg ein god fiskeplass, ein grunne, eller eit fiskeberg som ligg ca. ei nautisk mil nordvest av Håsteinen. Her er litt livd for dei fleste vindar. Heile Ryggsteinen med sine skjær vestover vernar for nord og nordvestlege vindar, og Håsteinen for vind frå sør og søraust.
Det er blitt sagt at ei uskreven lov blant fiskarane sytte for at valdresguten fekk ha fiskeplassen sin i fred. Den fekk namnet Gullikberget som det heiter også i dag.

​

Resa-nakken

I sogehefte nr. 11 - 1998 fortel Magnus Nybø om Resa-familien. Som eit supplement til dette tykkjer eg det kan vere på sin plass å ta med at også Resane, Leonard og Ludvik på Reset, har fått ein svært god fiskeplass ute i havet opplalla etter seg.
I djupet vest av Håsteinen ligg to korallrev, og på begge sider av desse finn vi store sjøtre. Fiskarane har vegra seg for å legge liner ned i desse elementa, for dei har sett det som nærast umogeleg å få linene opp at or djupet. Men dette såg ikkje ut til å skremme Resane. Med armar som grove trerøter var det visst ingenting som kunne hemme dei. Og fisk fekk dei i massevis. Dei kunne fortelje at brosma som kom opp or djupet var stor som kobbe, og bles og brølte når ho braut havflata. Ho hadde fått fred til å vekse seg stor og sterk inntil Resane oppdaga henne, men då måtte ho bøte med livet.
Fiskemèdet til Resa-nakken: Legg du Ytste Hellelia på Sandøyvågen og sig nordetter under dette mèd nord av Svineflua, då kjem du over Resa-nakken.

Fiskeplassen "Sula"

Fiskeplassen "Sula" har namnet sitt etter ei tragisk hending i 1885 då den unge Sivert i Sandøyna omkom på sjøen. Dei fant seinare sula hans og dette ga namnet til fiskeplassen.
Sivert Sandøy var gift med Anne Malene Jonasdotter frå Melvær. Dei var nygifte og busett i Snadøyna då denne ulukka hende. Far min, Tomas Leite, har fortalt meg om denne hendinga, slik den var blitt fortalt han av hans far.
Tomas fortel: "To båtar hadde vore nord i havet ein fin junidag. Det   var båten hans Sivert og Leitebåten med han bestefar og han far. Dei hadde vore fyrst på Ryggsteingrunnen, so Nyemèd, Nobben og hadde enda på Øynaberget. Dei fiska med snøre etter sei og lange. Han far og han bestefar hadde treft han Sivert ute på sjøen og dei hadde slege lag. Han far hadde vore i bryllaupet hans Sivert nokre dagar før.
Ut på ettermiddagen mens dei låg på Øynaberget, tok det til å friskne på med nordavinden, som ofte er vanleg på denne tida av året. Vinden vart so frisk at dei bestemte seg for å segle sørover til Bulandet. Begge seksæringane hadde råsegl. Dei hadde mykje fisk i begge båtane so dei var godt ladde. Dei bestemte seg for å segle sør om Bulandet. Då dei nærma seg Værøygrunnen, hadde Sivert sin båt sakka noko akterut, men dei såg godt kvarandre. Men so vart seglet hans Sivert borte. Leitebåten firde seglet med det same og la bi. Etter ei stund såg dei ei måsesky over der dei hadde sett han Sivert sist. Dei skjøna at noko alvorleg hadde skjedd, og lempa fisk over bord for å lette båten.
Dei rodde mot nordaròket for å prøve å nå fram, men det nytta ikkje. Dei fekk seg nokre sjøar og fekk vatn i båten, og måtte legge unda veiret rett som det var. Til slutt såg dei ikkje noko tegn til han Sivert, og vind og straum hadde ført dei lenger ut og sør i havet, slik at no var det snakk om å berge livet sjølv.
Det var eit trist mannskap som kom opp i Nikøyna ut på kvelden. Han Bernt Nikøy, bror hans Sivert, såg med ein gong at her var det noko som var gått galt. Dei kom utslitne og gjennomvåte til land med tom båt.
Det vart ein tung tur for han bestefar den turen i Sandøyna om kvelden. Han Bernt og ho Henrikka var med. Dei kom med ein tung bodskap til henne Anne Malene.
Seinhaustes same året vart det på liner funne ei sule med fiskesnøre og dei tre bokstavane SJS innskrivne i sula, vest- nordvest av Værøygrunnen. Fiskeberget fekk namn etter sula hans Sivert i Sandøyna."

Øynaberget

Det var han Lars i Øyna som fant Øynaberget, ein av dei beste fiskeplassane i vårt hav her omkring både med liner og snøre.
Lars Martinussen, eller Lars i Øyna (Landøyna) var fødd i 1846 på nordre Myrajorda på Værlandet. Han vart gift med Hittunsjenta Anne-Berte og dei busette seg på nordre Landøy. Huset deira står der den dag i dag som eit lite raudmåla uthus. I eit skjul ved sida av dette huset hadde dei ei ku som dei fant fòr til i Myraholmen. No ber denne holmen namn etter ho Anne-Berte, og heiter Anebertholmen, ei lita naturperle på Stroka. Med det var helst fiske han dreiv med han Lars, og han var ein uvanleg dyktig fiskar. Vi veit at han i fleire år hadde med seg bror sin, han Henrik, og han Knut i Kalvøyna i fiskebåten. To timar brukte dei på roturen frå Landøy, ut og nord, til dei kom til Øynaberget. Ei lang og farefull reise med ein seksæringsbåt.
Sjølv om han Lars på grunn av tuberkulose i eit kne måtte amputere den eine foten, så forhindra dette ikkje han i å drive fiske. Han brukte krykker til og frå båten. På tofta var han i sitt element, og det var også der han drog sine siste andedrag.
Me som var brukte på Øynaberget var: Losnekollen frå Høgekletten til Sveneshamrane, og Keipen på yste Skorpa. Dei fiska med snøre når Keipen låg på yste Skorpa og Losnekollen på Børekletten og nord på Sveneshamrane.